Yaqinda Xalqaro Energetika Agentligi (IEA) tomonidan e'lon qilingan "Qayta tiklanadigan energiya 2022" hisobotiga ko'ra, qayta tiklanadigan energiyaning butun dunyo bo'ylab tez ommalashishi bilan, qayta tiklanadigan energiyaning global o'rnatilgan quvvati 2022 va 2027 yillar orasida 2400 GVtga oshishi kutilmoqda, bu Xitoyda joriy o'rnatilgan elektr quvvatiga teng.
Bundan tashqari, kelgusi besh yil ichida qayta tiklanadigan energiya global elektr energiyasini kengaytirishning 90 foizdan ortig'ini tashkil qiladi va kelgusi besh yil ichida qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishning global o'sishi so'nggi yigirma yil ichida energiya ishlab chiqarishning o'sishiga teng bo'ladi. 2025 yilga kelib qayta tiklanadigan energiya dunyodagi eng katta elektr energiyasi manbai sifatida ko'mirdan o'tib ketadi.
Rivojlangan mamlakatlardan tashkil topgan G'arb dunyosi energiyadan foydalanishning eng yuqori cho'qqisiga chiqdi, Hindiston, Xitoy, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yaqin Sharq mamlakatlari kabi rivojlanayotgan mintaqalar esa sezilarli sur'atlarda erishmoqda. Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar quyosh energiyasi, shamol energiyasi va gidroenergetika kabi toza energiyaga o'tish uchun hamma narsani qilmoqdalar.
Resurslarga boy Afrika qit'asida qayta tiklanadigan energiya keng qo'llanilayotgan bugungi kunda qayta tiklanadigan energiyaning ahvoli qanday? Ushbu maqola Afrika mamlakatlari tomonidan qayta tiklanadigan energiya sohasida erishilgan yutuqlar va yashil energiyaga o'tish uchun qit'aning salohiyati haqida qisqacha ma'lumot beradi.
Afrikaning qayta tiklanadigan energiya salohiyati qanday?
Qayta tiklanadigan energiyaga ega energiya tizimi Afrika oldida turgan ko'plab ijtimoiy, iqtisodiy, sog'liqni saqlash va ekologik muammolarni hal qilishga yordam beradi. Afrika qit'asi shamol, quyosh, gidro va geotermal energiya bo'yicha ulkan resurs salohiyatiga ega. Bundan tashqari, narxlarning pasayishi qayta tiklanadigan energiyadan foydalanish imkoniyatini oshirdi. Markaziy va janubiy Afrika akkumulyatorlar, shamol turbinalari va boshqa kam uglerodli texnologiyalar ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan mineral resurslarga boy.
Afrika dunyodagi eng quyoshli mintaqa bo'lib, dunyodagi eng yaxshi quyosh resurslarining qariyb 60 foiziga ega. Xalqaro qayta tiklanuvchi energiya agentligining Afrika qayta tiklanadigan energiya bozori tahlili hisobotida aytilishicha, qit'ada 7900 GVt quyosh fotoelektr texnologiyasi salohiyati mavjud. Bundan tashqari, qit'ada qo'shimcha gidroenergetika salohiyati (1753 GVt) va shamol energetikasi salohiyati (461 GVt) mavjud. Afrikaning ayrim qismlari ham geotermal va zamonaviy bioenergiya salohiyatiga ega.
Hisob-kitoblarga ko'ra, 2050 yilga kelib, quyosh fotovoltaik energiya ishlab chiqarish 650 GVtgacha ko'tariladi va Afrika qit'asi taxminan 20 yil ichida global yashil ishlab chiqarish markaziga aylanishi kutilmoqda.
Bundan tashqari, energiya almashinuvi yangi tarmoqlarni rivojlantirishga ko'maklashish orqali ish o'rinlarini ham yaratadi. Qayta tiklanuvchi energiya manbalari xalqaro agentligi tahliliga ko'ra, qayta tiklanadigan energiya va boshqa energiyaga o'tish bilan bog'liq texnologiyalar Afrikada allaqachon 1,9 million ish o'rni yaratgan va mamlakatlar energiya o'tish jarayoniga sarmoya kiritar ekan, bu raqam sezilarli darajada oshadi.
Hisobotlarga ko'ra, 2020 va 2050 yillar oralig'ida qayta tiklanadigan energiyaga investitsiya qilingan har bir million dollar kamida 26 yil ish o'rinlarini yaratadi; energiya samaradorligiga yo'naltirilgan har bir million dollar kamida 22 yillik ish o'rinlarini yaratadi; energiya moslashuvchanligi bo'yicha bu ko'rsatkich 18 ga teng.
Xalqaro energetika agentligining Jahon banki va Jahon iqtisodiy forumi bilan hamkorlikdagi 2021 yilgi hisobotiga ko‘ra, dunyoni 2050 yilga borib nol emissiyaga erishish yo‘liga o‘tkazish uchun rivojlanayotgan bozorlar va rivojlanayotgan investitsiyalar yetti baravarga, 2021 yilda 150 milliard dollardan 1 trillion dollardan ko‘proqqa oshishi kerak.
Ehtimol, eng muhim va ko'pincha tilga olinmaydigan omil Afrikaning elektr uzatish tarmog'ining yomonligidir. Haqiqiy milliy tarmoqlarga ega bo'lgan bir nechta mamlakatlar bilan Afrika qit'asining ulkan hududi va uning tarkibidagi ko'plab mamlakatlar, shu jumladan Nigeriya, Sudan va hatto Tanzaniya va Keniya kabi yirik davlatlar taqsimlangan qayta tiklanadigan energiyadan samarali foydalanish uchun juda katta imkoniyatlarni taklif qiladi. Bu xarajatlarni tejaydi (naqd pulsiz qit'ada har doim asosiy omil) va elektr energiyasidan tezroq foydalanishni ta'minlaydi.
Qayta tiklanadigan energiya sohasida sezilarli o'zgarishlar
So'nggi o'n yil ichida qayta tiklanadigan energiyani qo'llash o'sdi, o'tgan yilning oxirida 26 GVt dan ortiq yangi qayta tiklanadigan elektr quvvati o'rnatildi. Ular orasida quyosh energiyasining yangi o'rnatilgan quvvati eng katta hisoblanadi. 2000-yillar bilan solishtirganda, qayta tiklanadigan energiyaga oʻrtacha yillik investitsiyalar soʻnggi oʻn yil ichida oʻn baravar koʻpaydi, yaʼni 2000-2009 yilda 500 million AQSh dollaridan kam boʻlsa, 2010-2020 yilida 5 milliard AQSh dollariga yetdi.
2000-yillarning boshlarida investitsiya tendentsiyalari tezlashdi. Afrika va butun dunyo mamlakatlari yaqinda energiya almashinuviga foyda keltiradigan va Afrikada iqtisodiy barqarorlikni rag'batlantiradigan ta'sir ko'rsatish va strategik uzoq muddatli loyihalarga sodiqligini yana bir bor tasdiqladi.
2023 yil iyun oyida SA-H2 ixtisoslashtirilgan aralash moliyalashtirish fondi tashkil etildi, u Janubiy Afrikada yashil vodorod energetikasi loyihalarini qurishni qo'llab-quvvatlash uchun 1 milliard AQSh dollarini jalb qilishni maqsad qilgan. Ishga tushirilgandan so'ng, SA-H2 Janubiy Afrikadagi yashil vodorod energiyasi sanoati uchun keng qamrovli moliyalashtirish yechimini taqdim etish uchun SDG Namibia One Fund bilan hamkorlik qiladi. Ushbu muhim o'zgarishlar Afrika moliya korporatsiyasi va Yaponiya xalqaro hamkorlik banki (JBIC) o'rtasida o'zaro anglashuv memorandumi imzolanganidan bir oy o'tgach sodir bo'ldi. O‘zaro anglashuv memorandumiga ko‘ra, ikki tomon Afrikaning energiyaga o‘tish jarayonini tezlashtirish uchun infratuzilma loyihalari sohasida hamkorlik qiladi.
2023 yil yanvar oyida "Global Gateway" tashabbusi doirasida Evropa Ittifoqi va unga a'zo davlatlar Janubiy Afrika uchun "Adolatli va yashil tiklanish uchun Evropa jamoasi tashabbusi" ni boshladi. Ushbu reja Afrika qit'asidagi yashil energiya tashabbuslariga katta turtki berdi. Shu bilan birga, Barqaror energiya hamma uchun (SEforALL), Afrika iqlim jamg'armasi, Bloomberg xayriya tashkiloti, Iqlim ishlari jamg'armasi va Xitoyning qayta tiklanadigan energiya sanoati assotsiatsiyasi (CREIA) Afrikaning qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish tashabbusini (AREMI) boshladi.
AREMI ning asosiy maqsadi Afrikada toza energiyani rivojlantirish va o'tkazish uchun zarur moliyaviy, texnologik va ijtimoiy-iqtisodiy investitsiyalarni osonlashtirishdir. Taxminan bir vaqtning o'zida BAA Zambiya bilan quyosh fermasini rivojlantirish uchun 2 milliard dollar ajratish bo'yicha yirik shartnoma imzoladi. Angola ham yaqinda Britaniyaning Standard Chartered banki yordamida 1,29 milliard yevro (1,41 milliard dollar) kredit oldi.
2022 yilga nazar tashlaydigan bo'lsak, G7 rivojlanayotgan mamlakatlarda barqaror infratuzilma loyihalarini moliyalashtirishga bag'ishlangan 600 milliard dollarlik kredit tashabbusi bo'lgan Infratuzilma bo'yicha global hamkorlik tashabbusini (PGII) e'lon qildi. Bundan tashqari, o'sha yilning fevral oyida Evropa Komissiyasi Afrika uchun 150 milliard yevrolik investitsiya fondlari paketini e'lon qildi.
asosiy to'siq
Qayta tiklanadigan energiyaning ulkan salohiyatiga qaramay, Afrika qit'asidagi mamlakatlarga yetarli darajada global investitsiyalar kiritilmagani ularning qayta tiklanadigan energiya rivojlanishini cheklab qo'ydi. Oxirgi 20 yil ichida qayta tiklanadigan energiyaga global sarmoyaning atigi 2 foizi Afrikaga ketgan va mintaqalar o‘rtasida katta tafovut mavjud. Grantlar va yordamlarga tayanish yordam bermaydi, chunki ular ko'pincha texnologiya yoki etkazib beruvchilarga eng yaxshi investitsiyalarga olib kelmaydi.
Qazib olinadigan yoqilg'i eksportiga bog'liqlik yana bir qiyinchilik. Toza energiyaga o'tish Afrika mamlakatlari uchun katta imkoniyatlarni taqdim etsa-da, ko'pgina Afrika mamlakatlari tovar eksportiga, shu jumladan qazib olinadigan yoqilg'iga juda bog'liq. Haqiqatan ham, qazib olinadigan yoqilg'i Afrikaning eng yirik eksportlaridan biri bo'lib qolmoqda. Kelajakda past uglerodli stsenariylarda, qazib olinadigan yoqilg'iga qaram bo'lgan mamlakatlar o'zgaruvchan energiya usullari o'rtasida qolib ketgan ishlab chiqarish qobiliyatlari bilan bog'liq aktivlar xavfiga tobora ko'proq duch kelishadi.
Bundan tashqari, nisbatan ko'p mahalliy resurslardan foydalanish yoki quyosh uskunalarini import qilish o'rtasida tanlov mavjud bo'lsa, tanlov ko'plab mamlakatlar uchun aniq, xuddi Hindistonning mahalliy ko'mirdan tabiiy gaz va toza yoqilg'idan foydalanish o'rtasidagi tanlovi kabi. Shu sababli, ushbu hududning ulkan salohiyatidan foydalanish uchun ehtiyotkorlik bilan rejalashtirilgan yondashuv zarur.